Maandbericht 2023 augustus

Inleiding

De maand augustus was op de financiële markten een relatief rustige maand. Opvallend was het grote verlies van de voormalige beurslieveling Adyen. De rente kwam nauwelijks in beweging en aandelen lieten een licht negatief rendement zien.

Inflatie daalt verder

De inflatie wordt afgemeten aan de jaarlijkse verandering van consumentenprijzen. Consumentengoederen en -diensten waren in de maand augustus 2023 3,0 procent duurder dan een jaar eerder. Ten opzichte van vorige maanden is de inflatie aanzienlijk gedaald. Dat betekent dat de inspanningen van de ECB in combinatie met de gedaalde energieprijzen zijn vruchten lijkt af te werpen. 

De kerninflatie, het inflatiecijfer zonder energie en voedsel, ligt echter nog steeds hoger dan in het eurogebied. Een mogelijke verklaring hiervoor is de sterkere oververhitting van de Nederlandse economie. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de zogenoemde positieve output gap. Deze maatstaf laat het verschil zien tussen de werkelijke productie in een economie en de potentiële productie, en biedt daarmee inzicht in de mate van oververhitting of onderbezetting van de economie. Een kanttekening hierbij is dat de output gap niet direct gemeten kan worden en dat deze schattingen met de nodige onzekerheid omgeven zijn. Ook de loongroei is in Nederland de afgelopen jaren hoger geweest dan in het eurogebied, wat een logisch gevolg is van de krappe arbeidsmarkt en de hogere inflatie, maar ook bijdraagt aan de hogere kerninflatie.

De rente

Rente, en dan vooral de rentestand, heeft grote invloed op onze economie. Hoeveel brengt je spaargeld op? Kan die ondernemer zijn nieuwe machine nog wel financieren? Het is daarom belangrijk om te begrijpen wat – en wie – de rentestand bepaalt.

Wat is rente?

Rente is een vergoeding voor het uitlenen van geld. Als je een lening afsluit bij de bank voor de aankoop van een huis, betaal je hypotheekrente. En als een ondernemer een nieuwe machine aanschaft met een banklening, betaalt hij of zij kredietrente. Andersom werkt het ook: over je spaargeld geeft je bank je spaarrente. Je leent je geld namelijk uit aan de bank. Rente wordt ook wel de kostprijs van geld genoemd.

Wie of wat bepaalt de rentestand?

De markt

Hoe hoog of hoe laag de rente is, bepaalt in de eerste plaats de markt. Meer precies: de rentestand hangt af van de vraag naar en het aanbod van leningen en besparingen. Als er veel aanbod van spaargeld is of weinig vraag naar leningen, dan is de rente laag. En als er meer vraag is naar leningen, dan wordt de rente hoger.

Zo werkt het dus met de rente, de kostprijs van krediet, net als met de prijs van andere producten. Neem bijvoorbeeld karton. De vraag ernaar is toegenomen omdat we meer online winkelen en al die aankopen worden in karton verpakt. Tegelijkertijd is het aanbod aan karton afgenomen door de schaarste aan papier. Het gevolg: de prijs van karton is gestegen.

Centrale banken

Behalve de financiële markten hebben ook centrale banken invloed op de rentestand. In Europa is dat de Europese Centrale Bank (ECB). Die stelt namelijk de zogeheten beleidsrente vast. Dat rentetarief bepaalt de vergoeding die commerciële banken betalen als ze geld bij de ECB of de centrale banken van de eurolanden lenen (dit noemen we de herfinancieringsrente). De beleidsrente bepaalt ook de rente die banken ontvangen als ze geld ‘stallen’ bij de centrale bank (dat heet de depositorente). Die beleidsrente geldt in alle landen die de euro hebben, en dus ook in Nederland.

Alleen de banken hebben rechtstreeks te maken met die beleidsrente. Maar de hoogte daarvan werkt uiteindelijk ook door in de rentes die consumenten en bedrijven betalen. De rente die de ECB vaststelt, heeft dus invloed op de spaarrente die jij krijgt, hoe ‘duur’ je hypotheek is of welke rentelasten een ondernemer betaalt voor een bedrijfskrediet.

Over het algemeen betaal jij een stuk meer rente dan de beleidsrente die de ECB vaststelt. Bij een hypotheek bijvoorbeeld verwerkt de bank zijn kosten in de rente en er moet natuurlijk ook verdiend worden aan de lening. Ook rekent de bank een risicopremie, voor het geval er tijdens de looptijd iets misgaat en je niet meer kunt aflossen.

Lage rente tot 2022

De jaren tot 2022 waren een periode waarin de rente ongekend laag was. Op je spaarrekening kreeg je een tijdlang nauwelijks tot geen rente, je betaalde zelfs rente aan je bank als je heel veel spaargeld op je rekening had staan. Voor mensen en bedrijven die geld wilden lenen, was de lage rente wel prettig: de hypotheekrente was bijvoorbeeld historisch laag. Zo kon een huizenkoper een groter bedrag lenen bij dezelfde maandlasten.

De regering kon ook goedkoop geld lenen om begrotingstekorten af te dekken. Maar pensioenfondsen hadden het wel weer extra moeilijk. Vanwege de lage rente moesten ze meer geld opzij zetten om de pensioenen voor de toekomst veilig te stellen.

Waarom die rente zo laag was? In de markt is er wereldwijd veel aanbod van spaargeld. Dat komt onder meer door de vergrijzing: oudere mensen geven vaak minder uit en sparen veel. De vraag naar leningen was in het bedrijfsleven ook relatief laag. De dienstensector groeide, en dienstverleners investeren minder dan de industrie met haar fabrieken en machines.

En daar kwam bovenop dat centrale banken hun beleidsrente laag hielden. De inflatie was in de jaren tot 2022 namelijk laag. Te laag, volgens het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). Dat beleid heeft namelijk een inflatie van 2% op middellange termijn als doel. Om de inflatie omhoog te krijgen, hield de ECB de afgelopen jaren daarom de beleidsrente laag.

Zo bleef geld lenen ‘goedkoop’, waardoor er meer geld in omloop kon komen. En meer aanbod van geld drijft de inflatie op.

Rente stijgt sinds 2022

Sinds 2022 is er veel veranderd: de rente stijgt weer. Waarschijnlijk heb je als spaarder bericht gehad van je bank. Die betaalt weer een vergoeding over je spaargeld. Spaarrente is prettig. Maar wie een nieuwe hypotheek wil afsluiten op een huis, merkt ook dat de rente al een stuk hoger ligt dan in 2021. Dat maakt een hypotheek duurder.

En zo heeft de hogere rente ook gevolgen voor ondernemers. Die zijn meer geld kwijt om een krediet af te sluiten. De staat is ook duurder uit met zijn leningen. Maar de pensioenfondsen zijn juist weer blij met de rentestijging. Het geeft ze meer armslag om de pensioenuitkeringen in de toekomst te kunnen blijven doen.

Dat de rente hoger is geworden, komt ook weer door zowel de situatie op de financiële markten en vooral door het beleid van de centrale banken.

ECB schroeft de beleidsrente op

In de zomer van 2022 heeft de ECB de beleidsrente verhoogd, voor het eerst in elf jaar tijd. De prijzen in de EU stegen namelijk al een tijdlang te hard. De inflatie, die eerst lager was dan gewenst, kwam nu ver uit boven het doel van 2 % dat de ECB op middellange termijn nastreeft.

Een hogere rente maakt geld ‘duurder’ en maakt sparen aantrekkelijker. Mensen en bedrijven geven daardoor minder uit, wat de economie afremt. Als de vraag afneemt, drukt dat de prijzen en zo helpt de rente de inflatie terug te krijgen naar het ideale niveau.

Op de financiële markten bepalen ook de vraag en aanbod van leningen en besparingen de rentes. Maar de markt probeert zeker bij leningen met een langere looptijd ook vooruit te kijken: hoe ontwikkelen de economische groei en inflatie zich?

Aandelen

In augustus hebben aandelen een negatief rendement laten zien. EBI 100 daalde met 2,36%. Het rendement over 2023 ligt nu op +7,41%.

Obligaties

Gemiddeld daalde obligaties lichtjes. Positieve uitzondering waren High Yield obligaties uit de opkomende markten. Deze categorie steeg 1,62%.